حدیث فیض: سیری در زندگی، اندیشه و آثار ملامحسن فیض کاشانی

حدیث فیض

کتاب حدیث فیض به قلم حمید سبحانی‌صدر که به بیان تاریخ زندگانی و سیرۀ اخلاقی و علمی محدث حکیم ملا محسن فیض کاشانی می‌پردازد. نویسنده در مقدمۀ کتاب می‌نویسد: «روح بلند این عالم ربانی و جامعیت وی در جمع میان علم در جمع میان علم و عرفان و فقه و فسلفه و سلوک معنوی و اهتمام والایش بر تهذیب نفس و سیر در مدارج کمال، در کنار تمامی فعالیت‌ها و خدمات اجتماعی‌اش، همراه با نگارش کتب و رسالات عدیده، و تربیت فرزندانی فرهیخته که پسران و دخترانشان همگی تا چندین نسل در زمرۀ عالمان پرهیزگار این مرز و بوم بوده‌اند، چنان برای این نگارندۀ کوچک، حیرت‌آور بود، که بر آن شد تا با پژوهشی در بضاعت خود، و با بهره‌گیری از کلمات آن عالم ربانی در میان کتب و رسالات ارزشمندش، سعی در نگارش شرح حالی موجز بنماید. با الهام از کلمات و اشعار حکیم فیض کاشانی، نام این نوشتار را «حدیث فیض» می‌گذاریم، چرا که خود فرمود:

حدیث فیض دل‌های سیه را می‌کند روشن

دل زهّاد را دیدم کزین افسانه روشن شد»

تاکنون کتاب‌هایی چند به اختصار به شرح زندگانی فیض کاشانی پرداخته‌اند، اما تفاوت این کتاب را با موارد مشابه، علاوه بر تفصیل بیشتر زندگی‌نامۀ وی، در این موارد می‌توان جست‌وجو کرد:

• ١. در این کتاب، دقت‌های تاریخی خوبی در شرح زندگانی فیض کاشانی صورت گرفته و در ضمن آن، اشکالات پژوهشی و تاریخی سایر منابعی که به شرح حال آن حکیم پرداخته‌اند بیان شده‌است.
• ٢. در این کتاب برای شرح حال فیض، در بسیاری از موارد، از آثار خود آن محدث عظیم الشان از جمله زندگی‌نامۀ خودنوشت وی استفاده شده‌است.
• ٣. استفاده از اشعار دلنشین فیض کاشانی در وصف حال و شرح زندگانی وی در جای‌جای کتاب، لطافت ویژه‌ای به آن بخشیده‌است.

برشمردن مفاخر علمی و معنوی خاندان فیض، فعالیت‌های سیاسی اجتماعی، اقامۀ نماز جمعه، شیوۀ برخورد با دربار صفوی، اقدامات علمی، پژوهشی و نگارشی، آثار و تألیفات، حکایات و کرامات و دیدگاه‌های فیض، از دیگر بخش‌های این کتاب است.  نویسنده عنوان هر فصل را به مصرعی از اشعار فیض مزین کرده است:

اول: با آب و تاب عشق سرشتند خاک ما

دوم: بر در میخانه آمد بهر او در وا کنید

سوم: با مردمان حدیث تو گویم در انجمن

چهارم: مفتاح در خیر بود الفت یاران

پنجم: می‌شوم خاک رهش تا بر غبارم بگذرد

ششم: می‌توان بی‌فیض، دانشمند و دانشور شدن

هفتم: جهان پر شد ز حرف فیض و رندی‌های پنهانش

هشتم: فریب شعبدۀ اهل روزگار …

حدیث فیض در ١٣۶ صفحه توسط انتشارات واژه پرداز اندیشه منتشر شده ‌است.

«گوش دل باز کن تا بشنوی که خشت و گِل دیوارها، چگونه پژواک نالۀ «یا محسن قد اتاک المسیء» ملا محسن فیض را در فضا منتشر می‌کنند. بیا چهار قرن به عقب برگردیم. آن روزگار که شهر کاشان همچون مادری مهربان، طفلی را در آغوش کشید که خود فیضی بود الهی بر دامان دنیا، تا گستره‌ای از نور علم و عرفان به هر سو بتاباند. آری؛ محسن فیض، فیض احسان خدا بود که در آغازین سال‌های قرن یازدهم بر دامان دیار کاشان، جاری شد.»